Հարավային Աֆրիկա

Պետական կարգը՝ հանրապետություն
Մայրաքաղաքները՝ Պրետորիա, Քեյփթաուն, Բլումֆոնտեյն
Տարածքը՝ 1.233,4 հզ. կմ2
Բնակչությունը՝ 47,6 մլն
Պետական լեզուները՝ անգլերեն, աֆրիկաանս
Դրամական միավորը՝ ռենդ

Աշխարհագրական դիրք

Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունը (ՀԱՀ) Աֆրիկայի ամենահարավային և ամենազարգացած պետությունն է:

Արևելքում՝ Դրակոնյան, հարավում Կապի լեռներն են, իսկ մնացած տարածքը զբաղեցնում է տափարակ սարահարթը, որտեղ արևելքից արևմուտք միմյանց փոխարինում են սավաննաները, կիսաանապատներն ու անապատները:

Կլիմա, բուսականություն

Լեռներում աճում են մշտադալար մերձարևադարձային անտառներ: Երկրի տարածքի մեծ մասն ունի արևադարձային շոգ կլիմա: Չորային կլիմայի պատճառով գետային ցանցը թույլ է զարգացած: Համեմատաբար խոշոր գետերն են Լիմպոպոն (Կոկորդիլոսների գետ) և Օրանժը՝ Վաալ վտակով: Տարածված են եղել բազմապիսի կենդանիներ (առյուծներ, ընձառյուծներ, բորենիներ, այծքաղներ, ընձուղտներ, փղեր, վագերաձիեր, ռնգեղջյուրներ): Անխնա որսի հետևանքով նրանց քանակը խիստ նվազել է. այժմ պահպանվում են միայն արգելոցներում ու ազգային պարկերում: Առավել նշանավոր է Կրյուգերի ազգային պարկը:

Պատմություն

Եվրոպացիների կողմից տարածքի գաղութացումն սկսվել է 1652 թ-ին, երբ հոլանդական Արևելահնդկական ընկերության ներկայացուցիչները մի խումբ զինվորներով ու բանվորներով ափ դուրս եկան ծովածոցերից մեկում և հիմնեցին Քափստադ (այժմ՝ Քեյփթաուն) քաղաքը: Այսպես հիմնադրվեց Քեյփի (կամ Կապի) գաղութը:

Մի քանի տարի անց Հարավային Աֆրիկա եկան հոլանդացի առաջին գաղութաբնակները, որոնց հետևեցին վերաբնակներ Գերմանիայից, Ֆրանսիայից, այլ երկրներից: Այդ վերաբնակների սերունդներին կոչեցին բուրեր (հոլանդերեն «բոեր»՝ գյուղացի բառից): 1806 թ-ին Անգլիան Հոլանդիայից խլեց Քեյփի գաղութը, որին հետևեց անգլիացի վերաբնակների զանգվածային ներգաղթը: XIX դարի 30-ական թվականներին անգլիացիների ճնշմամբ բուրերն սկսեցին արտագաղթել դեպի հյուսիս, որտեղ նրանք հիմնեցին 2 հանրապետություններ՝ Տրանսվաալը և Օրանժի ազատ պետությունը:

Գաղութարարների այս տեղաշարժերն ուղեկցվում էին տեղաբնիկների ոչնչացմամբ կամ ստրկացմամբ: Եվրոպացիները շուտով հայտնաբերեցին ալմաստի և ոսկու հարուստ հանքավայրեր: Այդ ավարը բաժանելու համար ծագեց 1899–1902 թթ-ի անգլո-բուրական պատերազմը, որն ավարտվեց անգլիացիների հաղթանակով. ստեղծվեց Հարավաֆրիկյան Միությունը, որը, որպես դոմինիոն (այսինքն՝ ենթակա պետություն), 1910 թ-ին մտավ Բրիտանական կայսրության կազմի մեջ: Վաղեմի թշնամիները՝ անգլիացիներն ու բուրերը, միացան, որպեսզի ընդհանուր ջանքերով տիրապետեն մի քանի միլիոն տեղաբնակ աֆրիկացի բնակչությանը:

Աֆրիկայի հարավում եվրոպական գաղութարարների հիմնած պետությունը, որը կառավարում էին բացառապես սպիտակամորթները, 1961 թ-ից կոչվեց Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն (ՄԱԿ-ի փաստաթղթերում՝ Հարավային Աֆրիկա): ՀԱՀ-ի աֆրիկացի տեղաբնիկները (5 անգամ ավելի շատ են, քան եվրոպացիները) իրենց աշխատանքով ստեղծում էին երկրի ամբողջ հարստությունը, սակայն զրկված էին բոլոր իրավունքներից և ենթարկվում էին ռասայական խտրականության: Բայց նրանք երբեք չհաշտվեցին ռասիստական վարչակարգի վարած ապարտհեյդի (աֆրիկաանս լեզվով նշանակում է անջատ բնակություն) քաղաքականության հետ, որն ապրելու և աշխատելու ծանր պայմաններ էր ստեղծում բնիկ ժողովրդի համար: Երկրում սկիզբ առավ հակագաղութային, հակառասիստական հուժկու շարժում, որը 1990-ական թվականների սկզբին պսակվեց հաջողությամբ: ՀԱՀ-ում վերացվեցին խտրական օրենքները, վերջ դրվեց ապարտհեյդի քաղաքականությանը, սևամորթ բնակչությունը հնարավորություն ստացավ մասնակցելու պետության կառավարմանը, իսկ նրանց ղեկավար Նելսոն Մանդելան (Խաղաղության նոբելյան մրցանակ` 1993 թ.) ընտրվեց ՀԱՀ-ի նախագահ:

Բնակչություն

Բնակչության թվով ՀԱՀ-ն Աֆրիկա աշխարհամասի 5-րդ պետությունն է.

70 %-ը բանտու ժողովուրդներն են
10 %-ը՝ բուրերը
կան նաև բուշմեններ և հոտենտոտներ:

Նրանք խոսում են աֆրիկաանս լեզվով, որը հոլանդերենի, գերմաներենի ու տեղաբնիկների լեզուների յուրօրինակ խառնուրդ է:

ՀԱՀ-ում կան բազմաթիվ խոշոր քաղաքներ՝ Յոհաննեսբուրգ, Պորտ Էլիզաբեթ, Իստ Լոնդոն, 3 մայրաքաղաքները և այլն:

Արդյունաբերություն

ՀԱՀ-ի ընդերքը շատ հարուստ է, այդ պատճառով երկիրն անվանում են «երկրաբանական հրաշք»: Այստեղ կա ժամանակակից արդյունաբերության համար անհրաժեշտ գրեթե ամեն ինչ, այն էլ մեծ քանակությամբ: ՀԱՀ-ը ոսկու, պլատինի, ալմաստի, մանգանի, քրոմիտի արդյունահանմամբ աշխարհի առաջատար երկիրն է, իսկ ծարիրի, ուրանի, սուտակի հանույթով երկրորդ-երրորդ տեղերն է զբաղեցնում: ՀԱՀ-ն Աֆրիկայում ածուխ արդյունահանող միակ երկիրն է: Ոսկու արդյունահանմամբ այստեղ զբաղվել են 1886 թ-ից:

Արդյունահանումը ՀԱՀ-ից.

XIX դարի վերջին կազմել է տարեկան 20–50 տ,
XX դարի սկզբին՝ 200–300 տ,
XX դարի կեսին՝ 600–800 տ,
առավելագույնը՝ 1970 թ-ին՝ 1000 տ:

1990-ական թվականներից արդյունահանումը նվազել է մինչև 600–650 տ, սակայն նույնիսկ այս ցուցանիշով երկիրն այժմ էլ առաջինն է աշխարհում:

Գործարաններում և ֆաբրիկաներում ձուլում են թուջ, պողպատ ու պղինձ, արտադրում էլեկտրատեխնիկական սարքեր ու ավտոմոբիլներ, գործվածք, պահածոներ և այլն:

Գյուղատնտեսություն

Զարգացած է գյուղատնտեսությունը: Տեղական սպառման համար մշակում են եգիպտացորեն, ցորեն, սորգո, գարի, վարսակ, գետնանուշ, շաքարեղեգ, բամբակենի և ծխախոտ, արտահանության համար՝ ցիտրուսներ, արքայախնձոր, խաղող: Սակայն գյուղատնտեսական արտահանության հիմնական հումքը ոչխարի բուրդն է:

ՀԱՀ-ն ունի 3 մայրաքաղաք՝ Քեյփթաուն (օրենսդիր), Պրետորիա (գործադիր) և Բլումֆոնտեյն (դատական): Պրետորիան իրավամբ կոչում են Տրանսվաալի ծաղիկ: Այգիների և պուրակների մեջ թաղված այս քաղաքում է գտնվում կառավարության նստավայրը: Երկրի խորհրդարանը նիստեր է գումարում Քեյփթաունում: